Məqsədlər fərqlidir| Moskva və Kiyev Normand Prosesinin yenidən başlanması yolunda - I YAZI

Səkkiz saat yarım (gözləniləndən demək olar ki, iki dəfə uzun) davam edən görüş bir növ irəliləyişə işarədir, belə ki, bütün tərəflər 2015-ci ildən bəri ilk dəfə açıq şəkildə etiraf etdilər ki:

1) Dörd tərəfin Minsk “müqavilələri”nə dair şərhləri bir-birindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir;

2) Onlarla məşğul olmaq və mümkünsə, həll etmək üçün fərqli şərhlər belə qəbul edilməlidir.

Siyasi nizamlanmanı sürətləndirmək üçün Minsk “müqavilələri”nin ümumi şərhini hazırlamaq məqsədi ilə tərəflər iki həftə sonra Berlində yenidən görüşəcəklər.

Yelisey Sarayının verdiyi qısa “məsləhətçilərin bəyannaməsi” bu potensial irəliləyişi demək olar ki, əks etdirmir. Lakin bu, Rusiya və Ukrayna prezidentlərinin nümayəndələri Dmitri Kozak və Andrey Yermak tərəfindən marafon sessiyasından sonra ayrı-ayrılıqda keçirilən brifinqlərdə təsdiqlənib.

Kozak məyusluq (Rusiyanın yeddi ildən sonra Minsk “müqavilələrini” Ukraynaya tətbiq edə bilməyəcəyini etiraf edərək) və ümid (Berlin görüşü) qarışığı ilə “irəliləmə” haqqında danışdı.

Bu görüş Rusiyanın Ukraynaya yaxın ərazilərdə kütləvi hərbi birləşməsinin toplanması fonunda baş tutub. Görünür, Rusiya, Almaniya və Fransa Ukraynanın bu məsələni Paris görüşünün gündəliyinə çıxarmaq cəhdlərini rədd ediblər. Kiyev onların arqumentini qəbul etməli oldu. Buna baxmayaraq Rusiya qoşunlarının Ukrayna ətrafında hərəkəti Moskva-Vaşinqton və Moskva-NATO arasında davam edən müzakirələrin mövzusudur, halbuki Normand forumu yalnız Ukraynanın Donbasındakı münaqişəsi üçün nəzərdə tutulub. Moskva, xüsusən də “bu iki vəziyyətin bir-biri ilə əlaqəli olmadığını” hesab edir.

Ukrayna tərəfi bu görüşə üç prioritet məqsədlə getdi. Əvvəlcə o, Rusiyanın tətbiq etdiyi Minsk “müqavilələrinə” (adından başqa) yenidən baxmağa çalışdı. Yermakın fikrincə, Ukraynanın Minsk razılaşmasının həyata keçirilməsi baxımından harada olduğunun inventarlaşdırılmasına ehtiyacı var: “Biz Minsk razılaşmalarını bütövlükdə gözdən keçirəcəyik, çünki hər bir bənd üzrə dəqiq mövqelərimiz və cavablarımız var. Biz Minsk razılaşmalarını yalnız Ukraynanın maraqları çərçivəsində və yalnız beynəlxalq hüquq normalarına uyğun yerinə yetirəcəyik”.

İkincisi, Kiyev “Minsk razılaşmalarının təfsiri ilə bağlı hər hansı fikir ayrılığından asılı olmayaraq, Donbasda davamlı və qeyd-şərtsiz atəşkəs” istəyirdi. Üçüncüsü, o, digər üç tərəfi tezliklə dövlət və hökumət başçıları səviyyəsində Normand sammiti keçirməyə inandırmağa çalışırdı.

Prezident Vladimir Zelenski və hökuməti 2019-cu ilin dekabrında Normand sammitindən bəri Minsk “müqavilələrini” yenidən nəzərdən keçirməyə (yenidən şərh etməyə) cəhd edib. Bu, Ukraynanın maraqlarına və beynəlxalq hüquqa uyğun olması şərti ilə həmin sənədləri qəbul etmək, həm beynəlxalq hüququ, həm də Ukraynanın milli suverenliyini alt-üst etmək məqsədi daşıdığından, onlara köklü şəkildə yenidən baxmağa bərabərdir. Moskva indi ilk dəfə olaraq bu görüşdə Kozak vasitəsilə fərqli şərhləri müzakirə edə biləcəyinə eyham vurdu. Bu, növbəti Normand görüşündə təsdiqlənmək şərti ilə Kiyev üçün uğur kimi görünür.

Müşavirlərin Yelisey Sarayından elan etdiyi bəyannaməyə görə, Kiyevin “Minsk razılaşmalarının yerinə yetirilməsi ilə bağlı fikir ayrılıqlarından asılı olmayaraq, atəşkəsə qeyd-şərtsiz riayət etmək” istəyi var. Bununla da Normand forumu faktiki olaraq bu cür fikir ayrılıqlarının mövcudluğunu tanıyır, onları potensial olaraq qanuniləşdirir və bu, Kiyev üçün uğurdur. Bununla belə, müşavirlərin bəyannaməsi atəşkəs rejimini Kiyev və Rusiyanın Donetsk-Luqanskdakı qüvvələri arasında 2020-ci ilin iyulunda imzalanmış hərbi razılaşmaya əməl olunması ilə əlaqələndirir. Ukrayna tərəfi tezliklə Kozakın bərpa etmək istədiyi həmin razılaşmadan geri çəkildi.

Nəhayət, Zelenskinin Normand sammitinə can atması əsasən orada Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə görüşmək üçün bəhanədir. Moskva yəqin ki, sammitin müqabilində Kiyevdən siyasi güzəştlər tələb edəcəkdi. Zelenski və Yermak 2019-cu ilin dekabrında Normand sammiti (indiyə qədər keçirilən sonuncu) üçün Donetsk-Luqanskın “xüsusi statusu”nun və Ştaynmayer Formulunun Ukrayna qanunvericiliyinə daxil edəcəklərini vəd ediblər. Lakin Kiyev bu vədləri yerinə yetirmək iqtidarında olmadığını və son nəticədə bunu etmək istəmədiyini göstərdi. Moskva, Berlin və Paris başqa bir Normand sammitinin keçirilməsi üçün ilkin şərt kimi yekdilliklə tələbin yerinə yetirilməsini tələb edir.

Zelenski və Yermak Paris görüşünü Ukraynanın bu görüşə daxil olan məqsədləri baxımından “konstruktiv” və “pozitiv” kimi xarakterizə edirlər. Onlar Rusiyanın Ukrayna ətrafında hərbi güclənməsi ilə üzləşdikdən sonra dördtərəfli Normand prosesinin bərpasını potensial stabilləşdirici amil kimi qiymətləndirirlər.